Het stroomt, het bruist: de kracht van het water

Jammer eigenlijk dat men zo weinig nadenkt over de betekenis van water voor ons leven. In Montafon is dat anders. Want hier, in de bergen rondom de Silvretta, beleeft men zijn kracht en schoonheid van heel dichtbij.

Een paar lichtgrijze wolken drijven langs, wellicht hebben die een spatje regen laten vallen. En ginds, aan de bergflank glinstert iets. Morgendauw denk je, en het verbaast je dat het daadwerkelijk te zien is. Een stuk verder naar boven laat de zon een waaier straaltjes schitteren, fijne, zilveren adertjes op de grijze rots en helemaal bovenop weerspiegelt een sneeuwveld. Je staat dus op een pad en heel even hangt er iets in de lucht dat je zou kunnen omschrijven als bevatten, of misschien zelfs inzicht, maar nog voor je daarover filosofeert, loop je gewoon door. En daarbij heb je nog niet direct door, dat het geruis op de achtergrond helemaal niet van de straat beneden komt. Maar van de waterval aan de andere kant van het dal.

Water kan je overstemmen. Maar het produceert ook zachte, bijna tedere tonen.

Eigenlijk denken we veel te zelden na over water. Sowieso niet in de vakantie, hoewel weinig plekken zich er beter voor lenen dan de bergen. En waarschijnlijk geen plek beter dan Montafon. Het dal van de rivier de Ill wordt geflankeerd door torenhoge bergketens, het Rätikon met zijn kalktoppen, aan de andere zijde van het dal de Verwall, allemaal bergen en allemaal geen kleintjes en aan het einde van het dal natuurlijk de Silvretta met haar drieduizenders. We kunnen niet bepaald stellen dat de geologie zich in Montafon ook maar enigszins heeft ingehouden en voor het water biedt zo'n landschap natuurlijk de allerbeste omstandigheden, als je dat zo mag zeggen. Water heeft namelijk vooral een eigenschap: het wil altijd van boven naar beneden. Als het dat kan, toont het zich in al zijn schoonheid. En zijn kracht. En zijn macht.

Maar laten we boven beginnen, op de Silvretta, waar het water enkele maanden in het jaar sneeuw en ijs is. De beide melkblauwe buffermeren van de Silvretta en Vermunt voorzien de mensen van elektriciteit uit waterkracht. Al die vrachtwagens en containers staan hier, omdat tussen de beide meren, diep binnenin de berg, momenteel een nieuwe energiecentrale ontstaat; het enorme Obervermuntwerk II. En Hansjörg Schwarz zorgt er met het team van de Illwerke opnieuw voor dat men later, als alle graafmachines, buizen en bouwplaats voorzieningen verdwenen zijn, ook niets meer van de bouwwerkzaamheden kan zien. Ecologische bouwbegeleiding noemt men dat. Alle heuvels, van massa die uit het binnenste van de berg is gegraven, worden bijvoorbeeld zo met heesters en grassen beplant, zodat wandelaars deze over drie of vier jaar aanzien voor heel gewone heuvels. In geen geval mag dit megaproject de landschappelijke schoonheid van de regio in gevaar brengen zegt Schwarz, “het is dus goed, dat we deze kleine zaken zelf al van te voren corrigeren.” Wie water bedwingt, heeft een bijzondere verantwoordelijkheid. Voor de natuur. “En voor de mensen die na ons in Montafon willen leven.”

Bedwongen wordt hier boven op de Silvretta natuurlijk maar een deel van het water en uiteraard wil ook de rest naar beneden, naar het dal, onstuimig en ongetemd en via wegen die het in de loop van de tijd heeft gezocht of gecreëerd. Om dit te begrijpen hoef je alleen maar na een regenachtige dag het Silbertal in te wandelen. Dit voert bij Schruns naar het oosten en geldt als een van de meest onvervalste dalen van Vorarlberg. Achter het dorp Silbertal liggen drie of vier almen en een handvol recreatiehuisjes en dan: niets meer. Geen straten, geen dorpen, alleen natuur, alleen steile hellingen rechts en links en de wijde hemel erboven en de besneeuwde spitse toppen van de Omesspitze en de Lobspitze ergens aan de horizon. Bij mooi weer is het hier vol met gezinnen, op een regenachtige dag is het echter vooral indrukwekkend. Overal – overal! – is water, het stroomt in straaltjes van de hellingen, het kabbelt in beekjes naar beneden, het buldert in de watervallen, het schuimt en dreunt en raast en davert. Op zo'n dag in Silbertal zijn er minuten, waarin je jezelf alleen roepend verstaanbaar kunt maken, omdat het water zo luid is. En ook momenten, waarop je eigenlijk graag wilt fluisteren om de tedere passages van de watersymfonie om je heen niet wilt storen. En als je erop let, merk je bij elke ademhaling hoe de zuivere, koele lucht tot in de fijnste vertakkingen van je longen lijkt te stromen.

De mensen hier leven met het water en weten het te bedwingen

“Proeven! Je moet het ook proeven!” Dat zegt Edwald Netzer, die het kommetje van zijn hand onder een van de vele stroompjes houdt. “Elk water hier smaakt anders!” Netzer komt uit Montafon en heeft zijn leven in deze regio doorgebracht, en waarschijnlijk is er niemand die meer weet over het water hier in de streek en de bronnen met hun helende werking. Het “wrattenbeekje” bijvoorbeeld: hier kwamen de mensen om hun handen te wassen, vertelt hij, en twee weken later waren de wratten verdwenen. Echt! Blijkbaar ligt dit aan het hoge zilvergehalte van het water “of misschien gewoon aan het geloof daarin, maar: weg is weg.” Vroeger was er een geneeskrachtig bad in Silbertal, al in de 17e eeuw kwamen de mensen hier om hun kwaaltjes te genezen. “En de bewoners van het dal gebruiken deze bronnen nog altijd.” Wat in de winter bovenin als sneeuw blijft liggen, smelt van het voorjaar tot in de herfst, voordat de wereld dan weer wit wordt – het is een eeuwig heen en weer en op en af dat al duizenden jaren het komen en gaan van de jaargetijden aankondigt en het verloop der tijd. De mensen in Montafon leven met het water en ze hebben altijd al geweten hoe ze het kunnen bedwingen. Met ingenieurskunsten en veel doorzettingsvermogen hebben ze stuwmeren aangelegd en energiecentrales gebouwd, ze hebben er houtzagerijen mee geëxploiteerd en hun wratten behandeld. Ze leiden het naar zwembaden en zwemmeren en lokale kunstenaars zoals de componist Herbert Willi gebruiken het als inspiratiebron voor symfonieën.

Ooit schuimde er in Montafon een oceaan. Het koraalrif is versteend

Cultuur, geschiedenis en toerisme in Montafon zijn nauw verbonden met het grillige water, maar tevens met de geografie. Het was er altijd en het zal er altijd zijn, hopelijk. Wie een idee wil krijgen hoe lang dat al zo gaat, met Montafon en het water, moet gewoon gaan wandelen in Bartholomäberg. Op de geologische educatieve route, naar de hooggelegen weide. Tussen gras en bloemen ligt daar een versteend koraalrif, met fossiele schelpen en zeelelies en natuurlijk versteend koraal. Ooit, namelijk lang, lang geleden schuimde hier een oceaan. Tot de aarde besloot dat er iets ontbrak. En het Montafon schiep; met zijn torenhoge bergen en toppen en de dalen ertussen.